Koeffisentlarni qanday qo’yish kerak — 2

БезымянныйKo’pchilik maktab o’quvchilari uchun kimyoviy reaksiya tenglamasini yozish va koeffisentlarni to’g’ri joylashtirish oson ish emas. Nimagadir, asosiy qiyinchilikni keltirib chiqaradigan qismi bu tenglamaning o’ng tomonidir. Xech qiyin joyi yo’qdek tuyiladi, lekin kerakli sonlarni topolmagach o’quvchilarda o’ziga bo’lgan ishonch yo’qolib, qilib bo’lmaydigan ishdek tushkunlikka tushish xolati kuzatiladi. Agar bir necha oddiy qoidalarni esda saqlab qolinsa, masala qiyinchiliklar tug’dirmay qo’yadi va masalani bajaarishdan o’quvchilar mamnun bo’lishadi.

Koeffisent, yani bu kimyoviy formuladan oldin turuvchi son bo’lib, u kimyoviy formuladagi barcha kimyoviy belgilarga ta’luqli va barcha kimyoviy belgilarning indekslariga ko’paytiriladi. Aynan ko’paytiriladi, qo’shilmaydi! Tushunish qiyin lekin ko’pincha o’quvchilar bu ikkala sonni ko’paytirish o’rniga qo’shib qo’yishadi va bu noto’g’ri.

Boshqacha qilib aytganda, agar tenglamaning chap tarafida quyidagicha yozilgan bo’lsa: 2Na3PO4 + 3CaCl2 = … bu reaksiyaga 6 ta natriy atomlari, 2 ta fosfor atomlari, 8 ta kislorod atomlari, 3ta kalsiy va 6 ta xlor atomlari reaksiyaga kirishganligini anglatadi.

Boshlang’ich moddalar tarkibidagi kimyoviy elementlar soni (ya’ni tenglamaning chap tarafidagilar) reaksiya natijasidahosil bo’lgan moddalar tarkibidagi elementlar soni bilan (reaksiya tenglamasining o’ng tomonidagi) teng bo’lishi kerak.

Bu qoidani natriy fosfat bilan kalsiy xlorning reaksiyasini to’liq oxirigacha yozish orqali ko’rib chiqamiz. Ko’proq tushunarli bo’lishi uchun chap tarafdan koeffisentlarni olib tashlaymiz vatenglamani tuzamiz. Na3PO4 + CaCl2 = Ca3(PO4)2 + NaCl

Reaksiya natijasida erimaydigan tuz – kalsiy fosfat – va natriy xlor hosil bo’ladi.Qanday qilib koeffisentni joylashtirish kerak? Darhol fosfat ioni(РО4)ga e’tibor qarating o’ng tarafda uning indeksi 2 ga teng. Shuning uchun fosfor va kislorod atomlarining ikkala tomonda ham tenglashtirish uchun chap tarafdagi natriy fosfat tuzi oldiga 2 koeffisentini qo’yamiz. 2Na3PO4 + СaCl2 = Ca3(PO4)2 + NaCl hosil bo’ladi

Ko’rib turibmizki kislorod va fosfor atomlari soni ikkala tomonda ham tenglashdi, lekin kalsiy, natriy va xlor atomlari soni teng emas. Chap tarafa: natriy – 6 atom, kalsiy – 1 atom, xlor – 2 atom. O’ng tarafda: natriy – 1 atom, kalsiy – 3 atom, xlor – 1 atom.

Natriy xlor oldiga 6 koeffisentini qo’ygan xolda natriyni tenglashtiramiz. 2Na3(PO4)2 + CaCl2 = Ca3(PO4)2 + 6NaCl hosil bo’ladi.

Qolgan ikki elementni tenglashtirish qoladi. Ko’rinib turibdiki chap tarafda 1 atom kalsiy va 2 atom xlor elementlari bor, o’ng tarafda esa, 3 ta atom kalsiy va  6 ta atom xlor elementlari mavjud. Ya’ni aynan uch marotaba ko’p! Kalsiy xlorid molekulasi oldiga 3 koeffisentini qo’ysak yakuniy ya’ni tenglashtirilgan tenglamaga ega bo’lamiz. 2Na3(PO4)2 + 3CaCl2 = Ca3(PO4)2 + 6NaCl

Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *