1-мисол. Кислородга нисбатан зичлиги 2 га тенг бўлган газнинг молекуляр оғирлигини топинг.
Е ч и ш. дан фойдаланиб М(газ)=2•32=64.
Эслатма. Ҳаво газлар аралашмаси бўлгани учун унинг молекуляр оғирлиги бўлмайди. Аммо унинг ўртача молекуляр оғирлиги бўлади: агар ҳавонинг таркибини 4 ҳажм азот (моляр массаси 28 г/моль) ва 1 ҳажм кислороддан (моляр массаси 32 г/моль), яъни 4N2+O2 дан таркиб топганлигини ҳисобга олсак, унинг ўртача моляр массаси қуйидагича бўлади:
2-мисол. Массаси 8,4 г бўлган неоннинг ҳажмини (л) топинг.
Е ч и ш. дан фойдаланиб, лиги топилади.
3-мисол. 15 л аммиакнинг нормаль шароитдаги массасини аниқланг. Шу ҳажмда неча моль газ бор?
Е ч и ш. 1-усул. Формуладан фойдаланиб, қуйидаги натижани оламиз;
2-усул. Аммиакнинг моляр массаси 17 г/моль га тенг. 1 моль•17 г/моль=17 г аммиак нормал шароитда 1 моль•22,4 л/моль=22,4 л ҳажмни эгаллайди.
Пропорция тузамиз:
17 г NH3 (н.ш.) 22,4 л
Х г NH3 (н.ш.) 15 л 17 : 22,4 = X : 15
4-мисол. 25 г Бертолле тузи таркибидаги молекулалар сонини ҳисобланг.
Е ч и ш. 1-усул. Формулага мувофиқ, Бертолле тузи таркибидаги молекулалар сони қуйидагича;
2-усул. Бертолле тузининг моляр массаси 122,5 г/моль дан фойдаланиб, қуйидагича пропорция тузамиз:
122,5 г KCIO3 да 6,02•1023 та молекула бор
25 г KCIO3 да х та молекула бор
122,5 : 6,02•1023 = 25 : X
5-мисол. 3 л (н.ш.) ҳаво таркибидаги молекулалар сонини топинг.
Е ч и ш. 1-усул. Модда ҳажми билан молекулалар орасидаги боғлиқликдан фойдаланиб, ҳаво молекулалари сонини ҳисоблаймиз.
2-усул. Пропорция тузамиз:
22,4 л (н.ш.) ҳаво таркибида 6,02•1023 та молекула бор
3 л (н.ш.) ҳаво таркибида х та молекула бор
22,4: 6,02•1023 = 3 : x
6-мисол. 12,04•1021 та водород атомларига эга бўлган сульфат кислота массасини топинг.
Е ч и ш. Бу масалани ишлашда қуйидаги стехиометрик қонуниятдан фойдаланамиз: H2SO4→2 H
98 г : 12,04•1023
Х г : 0,1204•1023
7-мисол. 42 л пропанни ёндириш учун таркибида 10% озон бўлган кислород-озон аралашмасидан қандай ҳажмда (л, н.ш.) керак бўлишини ҳисобланг.
Е ч и ш. а) реакция тенгламасидан фойдаланиб, 42 л пропанни ёқиш учун қанча ҳажм (н.ш.) кислород керак бўлишини аниқлаймиз:
С3Н8 + 5О2 → 3СО2 + 4Н2О
22,4 л : 112 л
42 л : Х л Х=42*112/22,4=210 л
б) таркибида 10% ҳажм жихатдан озон бўлган аралашмани, соф кислородга айлантирамиз. 100 л аралашма таркибида 90 л кислород ва 10 л озон бўлади. 10 л озон 15 л кислородга айланади. 3О2→ 2О3
67,2 : 44,8
Х : 10 Х=67,2*10/44,8=15 л.
в) дастлабки аралашма таркибидаги озон кислородга айланса, аралашма 105 л бўлиб қолади. 90 л кислород + 10 л озон = 100 л аралашма
90 л кислород + 15 л кислород =105 л аралашма
г) пропорция тузамиз;
100 л аралашма (О2+О3) соф 105 л кислород
Х л аралашма (О2+О3) соф 210 л кислород
Демак, 42 л пропанни ёқиш учун соф 210 л кислород керак эди. 210 л кислород эса 200 л кислород-озон аралашмаси таркибида бўлади.
8-мисол. Таркибида 30 ҳажм кислород, 20 ҳажм азот ва 50 ҳажм гелий бўлган газлар аралашмасининг моляр массасини ҳисобланг.
Е ч и ш. а) миқдорлари (%) ҳажм жиҳатдан берилган газ моддалар ҳажм-ларини аниқлаймиз. Бунинг учун газлар аралашмасини маълум бир ҳажмда олиш керак. Масалан, аралашмадан 100 л олинганда, ундаги газлар ҳажми қуйидагича бўлади:
V(O2)=100 л •30%=30 л, V(N2)=100 л •20%=20 л, V(He)=100 л •50%=50 л
б) маълум ҳажмдаги газлар тегишли массаларини аниқлаймиз:
дан фойдаланиб, m(O2)=42,86, m(N2)=25, m(He)=8,93
в) Газларнинг умумий ҳажми ва умумий массасидан фойдаланиб, пропорция тузиш орқали газлар аралашмасининг ўртача молекуляр массаларини аниқлаймиз.
V(ум.ара)=V(O2)+V(N2)+V(He)=30+20+50=100 л
m(ум.ара)= m(O2)+m(N2)+m(He)=42,86+25+8,93=76,79 г
100 л аралашма (н.ш.да) 76,79 г келади
22,4 л аралашма (н.ш.да) х г келади
Демак, газлар аралашмасининг ўртача молекуляр массаси 17,2 га тенг.
9-мисол. Масса жиҳатидан таркиби 32,6% углерод (IV) оксид, 36,2% аргон ва 31,2% азотдан ташкил топган аралашманинг ўртача молекуляр массаси қандай? Аралашмадаги таркибий қисмларнинг ҳажмий улушларини ҳисобланг.
Е ч и ш. Бу масала юқоридаги масалага ўхшаш, лекин моддалар миқдорлари масса жиҳатдан берилган. Демак, ишланиш тартиби ҳам юқоридаги сингари бўлади.
а) миқдорлари (%) масса жиҳатдан берилган газ моддалар массаларини аниқлаймиз. Бунинг учун газлар аралашмасини маълум бир массада олиш керак. Бунда ҳам аралашмани 100 г деб оладиган бўлсак, ундаги газлар массаси қуйидагича бўлади:
m(CO2)=100 г•32,6%=32,6 г, m(Ar)=100 г•36,2%=36,2 г, m(N2)=100 •31,2%=31,2 г
б) маълум массадаги газлар тегишли ҳажмларини аниқлаймиз:
дан фойдаланиб, V(CO2)=16,6 л, V(Ar)=20,27 л, V(N2)=25 л
в) Газларнинг умумий ҳажми ва умумий массасидан фойдаланиб, пропорция тузиш орқали газлар аралашмасининг ўртача молекуляр массаларини аниқлаймиз.
m(ум.ара)= m(CO2)+m(N2)+m(Ar)=32,6+31,2+36,2=100 г
V(ум.ара)=V(CO2)+V(N2)+V(Ar)=16,6+25+20,27=61,87 л
100 г аралашма (н.ш.да) 61,87 л келади
х г аралашма (н.ш.да) 22,4 л келади
Демак, газлар аралашмасининг ўртача молекуляр массаси 36,2 га тенг.
г) Энди газларнинг ҳажмий улушларини аниқлаймиз:
дан фойдаланиб, w(CO2)=16,6/61,87•100%=26,8%
w(N2)=25/61,87•100%=40,4%
w(Ar)=20,27/61,87•100%=32,7% га тенг бўлади.
10-мисол. Азот ва водороддан иборат аралашмадаги азотнинг ҳажмий улуши 10,5% бўлса, 25 г шундай аралашмадаги водороднинг массасини (г) ҳисобланг.
Е ч и ш. а) газлар ҳажмий улушидан фойдаланиб, уларнинг ҳажмларини юқоридаги мисолар сингари аниқлаймиз:
V(N2)=100 л•10,5%=10,5 л, V(H2)=100 л•89,5%=89,5 л
б) ҳажмлардан фойдаланиб, уларнинг массаларини аниқлаймиз:
дан фойдаланиб, m(N2)=13,125 г, m(H2)=8 г
в) аралашманинг массаси m(ара)=13,125+8=21,125 га тенглигидан қуйидаги пропорция тузамиз: 21,125 г аралашманинг 8 г водород
25 г аралашманинг Х г водород
11-мисол. 38 мл водород билан кислород аралашмаси портлатилгандан сўнг 4,4 мл кислород ортиб қолди. Бошланғич аралашмадаги кислороднинг ҳажмини (мл, н.ш.) аниқланг.
Е ч и ш. а) аралашма портлатилган сўнг ортиб қолган кислород ҳажмидан реакцияга киришган газлар ҳажмини аниқлаймиз: V(реак. кириш.)=38-4,4=33,6 мл
б) реакция тенгламасидан фойдаланиб, реакцияга киришган кислород ҳажмини аниқлаймиз: 2Н2+О2→2Н2О
44800 мл Н2 билан 22400 мл О2 жами 67200 мл газ реак. кириш.
Х мл О2 33,6 мл
в) реакциядан ортиб қолган кислород ҳажмидан фойдаланиб, бошланғич аралашмадаги кислород ҳажмини топамиз: V(O2)=11,2+4,4=15,6 мл.
12-мисол. Денгиз сувининг 1 томчисида 50 миллиардга яқин олтин атомлари бор. Денгиз сувидан 16 томчисини массасини 1 г деб олиб, денгиз сувининг 100 тоннасидаги олтиннинг массасини (г) ҳисоблаб топинг.
Е ч и ш. Бу масалани ишлашда қуйидаги ишлаймиз.
Эслатма; 100 т =100 000 000 г=1•108 г
50 миллиард=50 000 000 000=5•1010
а) 1 г сув 16 та томчидан иборат
1•108 г сув Х1 та томчидан иборат Х1=16•108 та томчи
б) 1 та томчида 5•1010 та Au атомлари бор
16•108 та томчи Х2 та Au атомлари бор Х2=80•1018=8•1019 та Au
в) 6,02•1023 та Au атомлари 193 г келади
8•1019 та Au атомлари Х3 г келади Х3=256,48•10-4= 0,0256 г
13-мисол. Тенг ҳажмли иккита колбанинг бирини толуол, иккинчисини сув билан тўлдиришга 25,3•1022 толуол ва 15,05•1023 сув молекулалари сарфланса, толуолнинг зичлигини (г/мл) ҳисобланг.
Е ч и ш. а) берилган моддалар молекулаларидан фойдаланиб, уларнинг массаларини Авогадро қонунидан фойдаланиб қуйидагича топамиз:
формулага кўра, m(толуол)=38,66 г, m(сув)=45 г
б) ҳажмлар тенглигидан фойдаланиб, толуол ҳажмини аниқлаймиз: чунки сувнинг зичлиги 1г/мл, бундан келиб чиқади. Демак, толуол ҳажми ҳам 45 мл бўлган.
в) зичлик формуласидан фойдаланиб, толуол зичлигини топамиз: